ކޮންމެ އަހަރެއްގެ އޭޕްރިލް މަހުގެ 2 ވަނަ ދުވަހަކީ ބައިނަލްއަޤުވާމީ ގޮތުން ފާހަގަކުރާ އޯޓިޒަމް އަށް ހޭލުންތެރިވުމާއި ބެހޭ ދުވަހެވެ. މިދުވަސް ފާހަގަ ކުރަން ފެށުނީ 18 ޑިސެމްބަރ 2007 ގައި އެކުވެރި ދައުލަތްތަކުން (އ.ދ.) އިން އޯޓިޒަމާއި ބެހޭގޮތުން ދުނިޔެ ހޭލުންތެރިކޮށް, އޯޓިޒަމް ހުންނަ ފަރާތްތަކުގެ ދިރިއުޅުމުގެ ފެންވަރު ރަނގަޅުކުރުމަށް ބާރުއެޅުމުގެ ގޮތުންނެވެ.
ދުނިޔޭގެ އެހެން ކަންކޮޅުތަކެކޭ އެއްފަދައިން އޯޓިޒަމް, ނުވަތަ އޯޓިޒަމް ސްޕެކްޓްރަމް ޑިސްއޯޑާ އަކީ ރާއްޖޭގައިވެސް ހުންނަ ފަރާތްތަށް އެބައުޅެ އެވެ. މުޖުތަމަޢުގެ ބައެއްގެ ގޮތުގައި މިފަރާތްތަށް ފުރިހަމައަށް ބަލައިގަނެ, މިފަރާތްތަކަށް ބޭނުންވާ އެހީތެރިކަމާއި އެއްބާރުލުން ދިނުމަކީ ސަރުކާރުގެ އިތުރުން ފަރުދީ ފެންވަރުގައިވެސް ކުރަން ޖެހޭ ކަމެކެވެ. އެގޮތުން ކުރެވޭނެ އެންމެ މުހިންމު އެއް ކަމަކީ އޯޓިޒަމް އަކީ ކޮބައިކަން ދެނެގަނެ, އެކަމާއި ބެހޭ ސައްޙަ މައުލޫމާތު ހޯދައި ބެލުމެވެ.
ސެންޓަރސް ފޯ ޑިޒީޒް ކޮންޓްރޯލް އެންޑް ޕްރިވެނޝަން (ސީޑީސީ) އިން ބުނާގޮތުގައި, އޯޓިޒަމް ސްޕެކްޓްރަމް ޑިސްއޯޑަރ (އޭއެސްޑީ) އަކީ އުފެދުމުގެ ނުކުޅެދުންތެރިކަމެއް, ނުވަތަ ޑިވެލޮޕްމެންޓަލް ޑިސްއެބިލިޓީއެކެވެ. މިކަން މެދުވެރިވަނީ ސިކުނޑިއަށް އަންނަ ބަދަލުތަކެއްގެ ސަބަބުންނެވެ. އޭއެސްޑީ ހުންނަ ބައެއް ފަރާތްތައް މިސްޕެކްޓްރަމް އަށް ފެތެނީ ޖެނެޓިކް ޙާލަތެއްގެ ސަބަބުންކަން ދެނެގަނެވޭއިރު, އެހެން ފާރާތްތަކުގައި ވަކި ޚާއްސަ ޖެނެޓިކް ހާލަތެއް ދެނެނުގަނެވެ އެވެ.
އޭއެސްޑީ އަކީ ސްޕެކްޓްރަމެއް ކަމުން އޯޓިޒަމް ހުންނަ ކޮންމެ މީހެއްގެ ނުކުޅެދުންތެރިކަން އެއްވަރެއް ނުވާނެ އެވެ. އެހެން ކަމުން އޯޓިޒަމް ހުންނަ އެކި މީހުންގެ ފަރާތުން ފެންނަ އޯޓިޒަމްގެ ނިޝާންތައް ތަފާތުވުން އެކަށީގެންވެ އެވެ. އެގޮތުން އާންމު ގޮތެއްގައި އޯޓިޒަމް ހުންނަ ފަރާތްތަކަށް މުއާމަލާތްކުރުމުގައި ދަތިތައް ދިމާވެދާނެ އެވެ. އަދި ހިފަހައްޓާލެވިފައިވާ, ނުވަތަ ތަކުރާރުކުރެވޭ އަމަލުތައް ނުވަތަ ޝައުޤުތައް އެފަރާތްތަކުގެ ކިބައިން ފެނިގެންދާނެ އެވެ. އޭއެސްޑީ ހުންނަ ފަރާތްތައް އާންމު ގޮތެއްގައި ދަސްކުރުމާއި, ހެލިފެލިވެ އުޅުމާއި, ކަންކަމަށް ޝައުޤުވެރިކަން ބެހެއްޓުމުގައިވެސް ތަފާތު ގޮތްތަށް ބޭނުންކުރެއެވެ. ނަމަވެސް މިހުރިހާ ކަންކަމަކީ އޯޓިޒަމް ސްޕެކްޓަރަމްގެ ތެރެއަށް ފެތޭ ކޮންމެ މީހެއްގެ ކިބައިން އެއްވަރަކަށް ފެންނާނެ ނިޝާންތަކެއް ނޫނެވެ.
އާންމު ގޮތެއްގައި ކުޑަކުދިން މި ސްޕެކްޓްރަމްއަށް ފެތޭތޯ ދެނެގަތުމުގައި ބަލާ ސޯޝަލް ކޮމިއުނިކޭޝަން އަދި އިންޓޭރެކްޝަންގެ ސިފަތަކުގެ ތެރޭގައި:
– ހަތަރު ކަޅި ހަމަނުކުރުން
– 9 މަސްވާއިރުވެސް ނަމުން ގޮވުމުން އަޅާނުލުމާއި މިއުމުރުގައި މޫނުމަތިން އުފާވެރިކަން ނުވަތަ ދެރަ, ރުޅި ފަދަ އެކްސްޕްރެޝަންސް ނުދެއްކުން
– 12 މަހުގައި ކުދި ކުދި އިންޓެރެކްޓިވް ގޭމްތައް ނުކުޅުމާއި އަތުން ޖެސްޗާސް ނުވަތަ އަތުން ހަނާއެޅުން ފަދަ ހަރަކާތްތައް ނުދެއްކުން
– 15 މަހުގައި އެއުމުރުގެ އެހެން ކުދިން ޝައުގުވެރިކަން ހުންނަ ކަންކަމަށް ޝައުގުވެރިކަން ނެތުން (މިސާލަކަށް އެކުން ޝައުގުވެރިކަން ހުންނަ އެއްޗެއް ދެއްކުން)
– ޝައުގުވެރިކަން ހުންނަ އެއްޗެއް 18 މަހުގައިވެސް ނުދެއްކުން
– 24 މަހުގައި އެހެން މީހަކު ދެރަވެގެން އުޅޭކަން ފާހަގަ ނުވުން
– 36 މަހުގައި އެހެން ކުދިން ފާހަގަކޮށް އެކުދިންނާއި އެއްކޮށް ކުޅެން ނޫޅުން
– 48 މަހުގައި ޓީޗަރެއް, ސުޕަހީރޯއެއް ނުވަތަ އެފަދަ އެހެން ކެރެކްޓަރ އެއްކަމުގައި ހެދިގެން ކުޅުމުގެ ތެރޭގައި ނޫޅުން
– 60 މަހުގައި ލަވަ ކިޔާ, ނަށާ, އެކްޓްކޮށް ނޫޅުން ހިމެނެއެވެ.
ރެސްޓްރިކްޓެޑް ނުވަތަ ތަކުރާރުކުރެވޭ ސިފަތަކާއި ޝައުޤުތަކަށް ބަލާއިރު:
– ވަކި ތަރުތީބަކުން ކުޅޭ އެއްޗިއްސާއި އެހެން ސާމާނު އަތުރައި, މިތަރުތީބު އޮޅުވާލުމުން ހިތްހަމަ ހަމަނުޖެހުން
– ބަސްތައް ނުވަތަ ފްރޭސްތައް ގިނަގައިން ތަކުރާރުކުރުން
– ކުޅޭ އެއްޗެހި އަބަދު އެއްގޮތަކަށް ކުޅެން ބޭނުންކުރުން
– އެއްޗެއްގެ ވަކި ބަޔަކަށް ޝައުޤުވެރިކަން ހުރުން (މިސާލަކަށް ފުރޮޅު)
– ކުދިކުދި ބަދަލުތަކާއިމެދު ހިތް ހަމަނުޖެހުން
– ވަކި ކަންކަމަށް ޚާއްސަ ޝައުޤެއް ހުރުން
– ހަމައެކަނި ވަކި ރޫޓީން އަކަށް ކަންކަން ކުރަން ބޭނުންވުން
– އަތް ފްލެޕްކޮށް, ހަށިގަނޑު ތަޅުވާ, ނުވަތަ ވަށް ބުރެއްގައި އަމިއްލަށް އެނބުރި އެނބުރި ހުރުން
– ވަސް, އަޑު, ރަހަ, އަދި ފެންނަ ކަންކަމާއި ކުރެވޭ އިހުސާސްތަކަށް އާދަޔާ ޚިލާފުގޮތަކަށް ރިއެކްޓްކުރުން
އެހެން ސިފަ ތަކުގެ ތެރޭގައި
– ވާހަކަ ދައްކަން ފެށުން ލަސްވުން
– ހަރަކާތް ކުރުމުގައި ލަސްވުން
– ކޮގްނިޓިވް އަދި ދަސްކުރުމުގައި ލަސްތަކެއް ފާހަގަވުން
– ހައިޕާއެކްޓިވް, އިމްޕަލްސިވް ވުން އަދި ކަންކަމަށާއި ދައްކާވާހަކަތަކަށް ޝައުޤު ނުބެހެއްޓުން
– އެޕިލެޕްސީ ނުވަތަ ފިޓު ޖެހުން
– ކެއުމާއި ނިދުމުގައި އާދަޔާ ޚިލާފު ގޮތްތަކެއް ހުރުން
– ގެސްޓްރޯއިންޓެސްޓިނަލް ނުވަތަ ހަޖަމުގެ މައްސަލަތައް އުޅުން (މިސާލަކަށް ބަނޑުހަރުވުން)
– އާދަޔާ ޚިލާފު މޫޑު ނުވަތަ އިމޯޝަނަލް ރިއެކްޝަންތައް
– އެންޒައިޓީ, ކަންކަމާ ހާސްވެ ފިކުރު ބޮޑުވުން އަދި ސްޓްރެސް
– ކަންކަމަށް ބިރު ނުގަތުން ނުވަތަ އާދަޔާ ޚިޔާފަށް ބިރުގަތުން ހިމެނެއެވެ.
މި ނިޝާންތަކަކީ ހުރިހާ ފަރާތްތަކުގެ ކިބައިން އެއްވަރަކަށް ފެންނާނެ ސިފަތަކެއް ނޫނެވެ. އަދި ބައެއް ފަހަރު މިއިން އެއްވެސް ނިޝާނެއް ނުފެނުމަކީ ވެސް އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. މިފަދަ ސިފަތައް ކުޑަކުއްޖެއްގެ ކިބައިން ފެންނަ ނަމަ އަވަހަށް ޑޮކްޓަރެއްގެ ލަފާ ހޯދައި, ޑައިގްނޯސިސް އެއް ހޯދުން މުހިންމެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ކުއްޖާގެ އުމުރުން 18 މަހުގައި ނުވަތަ އެއަށްވުރެ ކުޑަ އިރުވެސް އޭއެސްޑީ ހުންނަކަން ދެނެގަނެވެ އެވެ. ތަޖުރިބާކާރު ޑޮކްޓަރެއްގެ ފަރާތުން ކުއްޖާގެ އުމުރުން 2 އަހަރުގައި ލިބޭ ޑައިގްނޯސިސްއަކީ ބަރޯސާވެވޭ ޑައިގްނޯސިސްއެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވިދާނެއެވެ. ނަމަވެސް ގިނަ ކުދިންނަށް ފައިނަލް ޑައިގްނޯސިސްއެއް ލިބެނީ އުމުރުން ތަންކޮޅެއް ބޮޑުވުމުންނެވެ. ބައެއް ހާލަތްތަކުގައި, ބައެއް މީހުންގެ, ޚާއްސަކޮށް އަންހެނުންގެ, އޭއެސްޑީ ހުންނަކަން ދެނެގަނެވެނީ ފުރާވަރުގެ ނުވަތަ ޒުވާން އުމުރަށް ދާފަހުންނެވެ.
އޭއެސްޑީ ދެނެގަތުމަށް ހެދޭ ވަކި ޚާއްސަ ލޭގެ ޓެސްޓެއް ފަދަ ޓެސްޓެއް ނޯންނަކަމުން, މިކަން މިހެން ދިމާވުން މަދުކުރުމަށް އެމެރިކަން އެކެޑެމީ އޮފް ޕީޑިއެޓްރިކްސް (އޭއޭޕީ) އިން ލަފާދެނީ, ކުރިން ބަޔާންކުރެވުނު އެއްވެސް ނިޝާނެއް ނުފެނުނު ކަމުގައި ވިޔަސް ކުއްޖާގެ އުމުރުން 9 މަހާއި, 18 މަހާއި 30 މަހުގައި ކަމުގެ ތަޖުރިބާހުރި ސިއްޙީ ފަރުވާދޭ މާހިރުން މެދުވެރިކޮށް ކުއްޖާގެ ހެދިބޮޑުވުމާއި ބިހޭވިއަރަލް ސްކރީނިންގް ހެދުމަށެވެ. އަދި ކުއްޖާގެ އުމުރުން 18 މަހާއި 24 މަހުގައި ޚާއްސަކޮށް އޭއެސްޑީ އަށް ސްކްރީން ކުރުމަށް އޭއޭޕީއިން ލަފާދެ އެވެ.
އޭއެސްޑީ ހުންނަ އެކި މީހުންނާއި ކުދިންގެ ހެދިބޮޑުވުމާއި އާންމު ދިރިއުޅުމުގައި އެކި މިންވަރަށް އޭ އެސްޑީގެ ނިޝާންތައް ފެނުނުކަމުގައިވިޔަސް, މިއިން ކޮންމެ ކަމަކީ އޭއެސްޑީ ހުންނަ ފަރާތްތަކުގެ ދިރިއުޅުމުގައި ބޮޑެތި ގޮންޖެހުންތައް ކުރިމަތިކުރުވާ ކަންކަމެވެ. އެހެން ކަމުން އޭއެސްޑީ ހުންނަ ފަރާތްތަކަށް އަވަހަށް ޑައިގްނޯސިސްއެއް ދެވި, އެފަރާތްތަކަށް ބޭނުންވާ އެހީތެރިކަން ލިބުން ވަރަށް މުހިންމެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ބިހޭވިއަރަލް, ޑިވަލޮޕްމެންޓަލް, އެޑިއުކޭޝަނަލް, ސޯޝަލް-ރިލޭޝަނަލް, ފާމަކޮލޮޖިލަން, ސައިކޮލޮޖިކަލް އަދި ކޮމްޕްލެމެންޓަރި އެންޑް އަލްޓަނޭޓިވް ތެރަޕީ ނުވަތަ އެހީތެރިކަން ހިމެނެއެވެ. އޭއެސްޑީ ހުންނަ ކޮންމެ މީހަކީވެސް ތަފާތު މީހެއްކަމުން, މިއިންކޮންމެ ތެރަޕީއަކީވެސް އެމީހަކަށް ޚާއްސަކޮށް ބަށްޓަން ކުރެވޭ ޓްރީޓްމެންޓް ޕްލޭނަކަށް ވާންޖެހެ އެވެ.
ރާއްޖޭގައިވެސް މިހާރު އޭއެސްޑީ ޑައިގްނޯސްކޮށް, އޭއެސްޑީ ހުންނަ ފަރާތްތަކަށް އެހީތެރިކަން ލިބޭނެ ޕްރޮގްރާމްތައް ހިންގަމުންދެއެވެ. މިކަމާއި ބެހޭ އިތުރު މައުލޫމާތު މޯލްޑިވްސް އޯޓިޒަމް އެސޯސިއޭޝަންގެ ވެބްސައިޓް http://maldivesautismcentre.org/services ކޮށް ބަލާލެވޭނެ އެވެ.