(މެއި 20 ވަނަ ދުވަހުގެ ބަޔާ ގުޅޭ)
* ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނުގެ ތާރީޚު:
ޝަރުޢީ އެންމެހައި ޢިލްމުތަކެއްގެ ފެށުމަކީ ކީރިތި ޤުރުއާނެވެ. ކީރިތި ޤުރުއާނަކީ ހުރިހާ ދީނީ ޢިލްމުތަކުގެ މަސްދަރެވެ. ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނުގެވެސް ފެށުމަކީ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ﷺ ގެ މައްޗަށް ކީރިތި ޤުރުއާން ބާއްވައިލެއްވެން ފެއްޓެވުމެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް އާޔަތްތަކާއި ސޫރަތްތައް ބާއްވައިލެއްވުމުން އެކަލޭގެފާނު އެއާޔަތްތައް ޞަޙާބީންނަށް ކިޔަވާ ވިދާޅުވެ ދެއްވިއެވެ. އަދި އެއާޔަތްތައް ލިޔުއްވުމަށް ޚާއްސަ ބޭކަލުންތަކެއް ޢައްޔަންކުރެއްވިއެވެ. އެއާޔަތްތައް ތަފްސީރު ކޮށްދެއްވަވައެވެ. އާޔަތްތަކުގެ ތަރުތީބު ބަޔާންކޮށްދެއްވިއެވެ. މިއީ ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނުގެ ފެށުމެވެ.
* ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނުގެ ފުރަތަމަ މަރުޙަލާ: ޢިލްމުތައް ތަދުވީނު ކުރުމުގެ ކުރީގައި ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނުގެ ޙާލަތު
ތަދުވީނުކުރުމޭ ބުނެވޭ ބަހުގެ މުރާދަކީ ނިޒާމީ ގޮތެއްގައި މައުޟޫއަކަށް ލިޔުމެވެ. ކުރިންވެސް ބަޔާންކުރެވުނު ފަދައިން ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނުގެ ފެށުމަކީ ކީރިތި ޤުރުއާން ބާއްވައިލެއްވެން ފެށުނު ހިސާބެވެ.
އާދެ ނަބަވީ ދައުރެވެ. ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތައް ވަޙީގެ ޛަރީޢާއިން ނަބިއްޔާގެ މައްޗަށް ބާއްވައިލެއްވޭ ގޮތާއި ބެހޭގޮތުން ޞަޙާބީން ކުރައްވާ ސުވާލުތަކަކީ މިޢިލްމުގެ މުހިންމު ބާބެއް ކަމުގައިވާ ޤުރުއާން ބާއްވައިލެއްވުމުގެ ބާބުގެ ފެށުމެވެ. އަދި އާޔަތްތައް ބާއްވައިލެއްވޭ ހިނދު އެއާޔަތެއް ކިޔަވާނެ ޤިރާއަތްތައް ނަބިއްޔާ ﷺ ޞަޙާބީންނަށް ދަސްކޮށްދެއްވުމަކީ ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނުގެ މުހިންމު ބާބެއް ކަމުގައިވާ ޤިރާއަތްތަކުގެ ބާބުގެ ފެށުމެވެ.
އަދި އާޔަތްތައް ބާއްވައިލެއްވުމުން އެއާޔަތްތައް ލިޔުއްވުމަށް ވަޙީ ލިޔުއްވާ ކާތިބުންގެ ކޮމިޓީއެއް ޢައްޔަން ކުރެވި ލިޔާނެ ގޮތުގެ އިރުޝާދު ނަބިއްޔާ ﷺ ދެއްވުމަކީ ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނުގެ މުހިންމު ބާބެއް ކަމުގައިވާ ކީރިތި ޤުރުއާން ޖަމާކުރުމާއި ޤުރުއާނުގެ ރަސްމުގެ ފެށުމެވެ. އަދި ބައެއް އާޔަތްތަކުގެ މުރާދާއި މެދު ޞަޙާބީން ކުރައްވާ ސުވާލުތަކަށް ނަބިއްޔާ ދެއްވި ޖަވާބުތަކަކީ ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނުގެ ބާބެއް ކަމުގައިވާ ތަފްސީރުގެ ފެށުމެވެ.
ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ އަރިހުން ޞަޙާބީން ދަސްކުރެއްވި މިފަދަ ހުރިހާ ޢިލްމުތަކެއްވީ އެބޭކަލުންގެ ހިތްތަކުގައެވެ. އޭގެފަހުގައި އެބޭކަލުންގެ ދަރިވަރުން ކަމުގައިވާ ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ ހިތްތަކުގައެވެ. މިޢިލްމުތައް އެޒަމާނުގައި ނިޒާމީ ގޮތެއްގައި ތަދުވީނުވެފައެއް ނުވެއެވެ. (ލިޔެވިފައެއް ނުވެއެވެ.) އެއީ ލިޔުންތެރިކަން އެހާބޮޑަށް ޢާންމުވެފައި އޮތް ޒަމާނެއް ނޫނެވެ. ލިޔަން ކިޔަން ދަންނަ މީހުންނަކީ މަދުބައެކެވެ. އަދި ވަޙީ ބާއްވައިލެއްވުމުގެ ކުރީކޮޅު ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ އަރިހުން ޤުރުއާން ފިޔަވައި އެެހެން އެއްޗެއް ނުލިޔުއްވުމަށްވެސް އެކަލޭގެފާނު އިރުޝާދު ދެއްވިއެވެ.
އެއީ ކީރިތި ޤުރުއާނާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅުތައް މަސްހުނިވެދާނެ ކަމުގެ ބިރަށްޓަކައެވެ. ޢިލްމުތައް އެޒަމާނުގައި ނަޤްލުވަމުން ދިޔައީ ދޫތަކުން ހިތްތަކަށެވެ. ޢިލްމުތައް ލިޔުމުގެ މާބޮޑު މަސައްކަތެއް ކުރެވިފައެއް ނުވެއެވެ. އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައި ޢުމަރުގެފާނުގެ ޚިޔާލުފުޅަށް އެކިއެކި ތަކެތީގައި ލިޔެވިފައިހުރި ކީރިތި ޤުރުއާން ޖަމާކޮށް ފޮތެއްގެ ސިފައިގައި ތައްޔާރު ކުރެވިގެން ދިޔައެވެ.
އަދި ޢުޘްމާންގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައި އިސްލާމީ ފުތޫޙާތު ކުރިއަރައިގެން ގޮސް، އިސްލާމްދީނަށް ޢަރަބިން ނޫން އެތައް ބަޔަކު (ޢަޖަމީން) ވަންނަމުންދިޔައެވެ. އެކިމީހުން އެކިގޮތްގޮތަށް ކީރިތި ޤުރުއާން ކިޔަވައި، އެއްބަޔަކު އަނެއްބައެއްގެ ކިޔެވުމަށް ފާޑުކިޔައި އިންކާރުކޮށް ހަދާކަމުގެ ޚަބަރު ލިބިވަޑައިގަތުމުން، މީސްތަކުން އެފިތުނައިން ސަލާމަތްކުރެއްވުމަށް ކީރިތި ޤުރުއާން އެއްއަކުރަކަށް ޖަމާކޮށް ތައްޔާރުކުރުމުގެ މަސައްކަތް ޢުޘްމާނުގެފާނުގެ ކުރެއްވިއެވެ. މިއީ ޢުޘްމާނީ ރަސްމުގެ ފެށުމެވެ.
އަދި ޢަލީގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައި ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ބަސްކަމުގައިވާ ޢަރަބި ބަސް ލިޔުމުގެ ބައެއް ޤަވާޢިދުތައް ތައްޔާރުކުރެއްވުމަށް އަބުލް އަސްވަދު އައްދުއަލީއަށް އެންގެވިއެވެ. އެއީ ޢަރަބީން ނޫން މީހުންނަށް ކީރިތި ޤުރުއާން އުނގެނި ދަސްކުރުމުގެ އެހީއަކަށް ކުރެއްވި ކަމެކެވެ.
* ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނުގެ ދެވަނަ މަރުޙަލާ: ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނު ތަދުވީނު ކުރެވެން ފެށުނު މަރުޙަލާ
އިސްވެދިޔަ މަރުޙަލާއަށްފަހު އައީ ޢިލްމުތައް ތަދުވީނު ކުރެވެން ފެށުނު މަރުޙަލާއެވެ. ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނާއި، އެހެނިހެން ޢިލްމުތައްވެސް ތަދުވީނު ކުރެވެން ފެށުނީ ހިޖުރައިން ފުރަތަމަ ޤަރުނުގެ ފަހުކޮޅުގައެވެ. އާދެ ޞަޙާބީންގެ ދަރިވަރުން ކަމުގައިވާ ތާބިޢީބޭކަލުންގެ ޒަމާނުގެ ފަހުކޮޅުގައެވެ. މިގޮތުން އެންމެ ފުރަތަމަ ލިޔެވެން ފެށުނީ ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ ޙަދީޘްތަކެވެ. ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނާއި ގުޅުންހުރި ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ އިރުޝާދުތައްވެސް ޙަދީޘް ފޮތްތައް ލިޔެ ޖަމާކުރުމުގެ ތެރޭގައި ލިޔެވިގެންދިޔައެވެ. އެހެންކަމުން ޢުލޫމުލް ޤުރުއާނުގެ ޢިލްމުތައް ފުރަތަމަ ލިޔެވިގެންދިޔައީ ޙަދީޘް ފޮތްތަކުގެ ބާބެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެޢިލްމުތައްވީ ޙަދީޘް ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައެވެ.
އުމަވީ ޚަލީފާ ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު ބުން މަރުވާން، ކަޘީރު ބުން މުއްރާ އަލްޚަޟްރަމީއަށް ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ ޙަދީޘްތައް ޖަމާކުރުމަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. މިކަލޭގެފާނަކީ ހަތްދިހައަށްވުރެ ގިނަ ބަދުރީ ޞަޙާބީންނާއި ބައްދަލުވެވަޑައިގަތް ބޭކަލެކެވެ. އަދި މިޚަލީފާގެ ދަރިކަލުން ޢުމަރު ބުން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު ޚަލީފާކަމަށް އިސްވިހިނދު، އަބޫބަކުރު ބުން ޙަޒުމާއި، އިބްނު ޝިހާބު އައްޒުހުރީއަށް ޙަދީޘްތައް ޖަމާކޮށް ލިޔުމަށް އެންެގެވިއެވެ.
މިގޮތަށް އެ ޒަމާނުގައި ޙަދީޘް ފޮތްތައް ލިޔުއްވި މަޝްހޫރު ބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ:
ޝުޢުބާ ބުން އަލްޙައްޖާޖު، ޔަޒީދު ބުން ހާރޫން، ވަކީޢު ބުން އަލްޖައްރާޙު، ސުފްޔާން ބުން ޢުޔައިނާ، ޢަބްދުއް ރައްޒާޤު ބުން ހުމާމު ފަދަ ބޭކަލުން ހިމެނިވަޑައިގަންނަވަ އެވެ. (ނުނިމޭ)
ނޯޓް: މިއީ ޝައިހް އަހުމަދު ރިމާޒުގެ ލިޔުއްވުމެކެވެ.