ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގައި މީގެ ކުރިން ރަސްކަން ކުރެއްވި ރަސްކަލުންނާއި ބޮޑެތި ޢިލްމުވެރިންގެ ނަން ސްކޫލްތަކަށާއި މަގުތަކަށް އަދި ދައުލަތުގެ އިމާރާތްތަކަށް ދެއްވުމަކީ ޒަމާނުއްސުރެ އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރޭގައި އަށަގެންފައިވާ އާދައެކެވެ. ޤައުމަށް އަގުހުރި ޚިދުމަތްކޮށްދެއްވި ބަތަލުންގެ ޛިކުރާ އާކުރުމަކީ އަންނަން އޮތް ޖީލުތަކަށް އެބޭފުޅުންގެ އަގުހުރި މަސައްކަތްތައް ގެނެސްދިނުމަށް ވަރަށް ބޭނުންތެރި ކަމެކެވެ.
ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްކަން 3 ފަހަރެއްގެ މަތިން ކުރެއްވި އައްސުލްޠާނާ ރެހެންދި ޚަދީޖާގެ ނަންފުޅުން ރާއްޖޭގެ ސްކޫލަކަށް ނަންދީފައިވާއިރު، ދިވެހި ގައުމަށް ހިދްމަތް ކޮށްދެއްވާ އަންހެން ކަނބަލުންގެ އަގު ވަޒަން ކުރުމުގެ ގޮތުން ސަރުކާރުން އަންނަނީ “ރެހެންދި އެވޯޑް”ގެ ނަމުގައި ޚާއްސަ އެވޯޑެއް ވެސް ދެމުންނެވެ.
އެހެން ނަމަވެސް ރެހެންދި ޚަދީޖާއަކީ ކާކުކަން އެނގެނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން ކިތައް މީހުންނަށްތޯ ސުވާލު އުފެދެއެވެ.
ރެހެންދި ޚަދީޖާ
އައްސުލްޠާނާ ރެހެންދި ޚަދީޖާ ނުވަތަ އައްސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ ރެހެންދި ކަނބައިދި ކިލެގެ ސިރީ ރާދަ އަބާރަނަ މަހާ ރެހެންދި އަކީ އައްސުލްޠާނު ޢުމަރު ވީރު ރަސްގެފާނުގެ ދޮށީ ދަރިކަނބަލުންނެވެ. އެކަމަނާ ވަނީ 3 ފަހަރެއްގެ މަތިން، ޖުމްލަ 35 އަހަރު ވަންދެން ރާއްޖޭގެ ރަނިކަން ކުރައްވާފައެވެ.
ފުރަތަމަ ފަހަރު
އައްސުލްޠާނާ ރެހެންދި ޚަދީޖާ އެންމެ ފުރަތަމަ ރަނިކަން ކުރައްވާފައި ވަނީ މީލާދީން 1342 ން 1362 ( ހިޖުރައިން 742 ން 764 ) އަށެވެ. 22 އަހަރުގެ މުއްދަތަކަށް ދިގުދެމިގެންދިޔަ ރަނިކަމަށް އެކަމަނާ ވަޑައިގެންފައި ވަނީ ކޮއްކޯފުޅު ސުލްޠާން އަޙްމަދު ޝިހާބުއްދީނު ރަދުން ގަތުލު ކުރެއްވުމަށްފަހު ކަމަށް ރާއްޖޭގެ ތާރީޚު އިލްމުވެރިން ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. ބައެއް ފޮތްތަކުގައި ރަދުން އަވަހާރަވުމަށް ފަހު އެކަމަނާ ވެރިކަމަށް އިސްކުރެވުނު ކަމަށް ވެސް ލިޔެވިފައިވެއެވެ. ރަނިކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތުމަށްފަހު ރެހެންދި ޚަދީޖާ ކައިވެނި ބައްލަވައިގެން އިންނެވީ އަލްޚަޠީބު ޖަމާލުއްދީނު އާއެވެ.
ރެހެންދި ޚަދީޖާ ރަނިކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތުމަށްފަހު، އެކަމަނާގެ ފިރިކަލުން( އަލްޚަޠީބު ޖަމާލުއްދީނު) ވަޒީރެއް ކަމުގައި އިސްކުރެވިގެންދިޔައެވެ. ވަޒީރަކީ ފިރިކަލުން ޖަމާލުއްދީން ކަމުގައި ވިޔަސް އަމުރުތައް ހިންގައި ހަދަނީ ހަމައެކަނި އައްސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ ރެހެންދި ކަނބައިދިކިލެގެ ނަންފުޅުގެ މަތީންނެވެ.
އައްސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ ރެހެންދި ކަނބައިދިކިލެގެ ރަނިކަމަށް ނިމުމެއް އައީ އެކަމަނާ ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުން ދުރުކުރައްވައި، ފިރިކަލުން ރަސްކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގެންނެވި ހިސާބުންނެވެ.
ދެވަނަ ފަހަރު
ފިރިކަލުން ސުލްޠާން މުޙައްމަދު އަލްޖަމީލު ސިރީ ބަވަނަ ސޫޖަ މަހާރަދުން ގަތުލުކުރެއްވުމަށްފަހު، އައްސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ ރެހެންދި ކަނބައިދިކިލެގެ ދެވަނަ ފަހަރަށް ރާއްޖޭގެ ރަނިކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 765 ވަނަ އަހަރުގައެވއެފަހަރު 10 އަހަރު ވަންދެން ރާއްޖޭގެ ރަނިކަން ކުރެއްވި އެވެ.
ފިރިކަލުން ގަތުލުކުރެއްވުމަށް ފަހު އައްސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ ރެހެންދި ކަނބައިދިކިލެގެ އަށް ރަނިކަމުގައި ދެމިހުރެވުނީ 10 އަހަރު ވަންދެނެވެ. މިފަހަރު ވެސް އެކަމަނާގެ ދެވަނަ ފިރިކަލުން އަލްވަޒީރު ޢަބްދުﷲ ބިން މުޙައްމަދު އަލްޙަޟްރަމީ، ރަސްކަމުގެ މައްޗަށް ވެރިވެ ވަޑައިގަތެވެ. އަލްވަޒީރު ޢަބުދުﷲ އާއި ރެހެންދި ޚަދީޖާ ކައިވެނި ބައްލަވައިގަތީ އެކަމަނާގެ ފުރަތަމަ ފިރިކަލުން ސުލްޠާން މުޙައްމަދު އަލްޖަމީލު ދުނިޔެއިން ވަކިވެވަޑައިގަތުމަށް ފަހުގައެވެ. ރެހެންދި ޚަދީޖާގެ މައްޗަށް އަލްވަޒީރު ޢަބުދުﷲ ގަދަވެވަޑައިގެން ރަސްކަން އަތުލެއްވީ ހިޖުރައިން 775 ވަނަ އަހަރުގައެވެ.
ތިންވަނަ ފަހަރު
ރެހެންދި ޚަދީޖާ ތިންވަނަ ފަހަރަށް ރާއްޖޭގެ ރަނިކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 778 ވަނަ އަހަރު އެވެ. މިފަހަރުވެސް އެކަމަނާގެ ފިރިކަލުން ސުލްޠާން ޢަބްދުﷲ(އަލްވަޒީރު ޢަބުދުﷲ ) ގަތުލުކުރެއްވުމަށްފަހު ގައެވެ. ތިންވަނަ ފަހަރު ރަނިކަން ކުރެއްވީ މީލާދީން 1377 ން 1380 އަށެވެ. އަވަހާރަވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 781 ވަނަ އަހަރު އެވެ.
ރެހެންދި ޚަދީޖާގެ ހަޔާތްޕުޅަށް ނަޒަރު ހިންގާލުމުން އެކަމަނާ އަކީ މާތް އަޚްލާޤެއްގެ ވެރި ޝަޚްޞިއްޔަތެކޭ ބުނުމަކީ ވަރަށް ބޮޑު ބޭއިންސާފެކެވެ. އެކަމަނާގެ ދެފިރިކަލުން ގަތުލު ކުރެއްވީ ޚުދު އެކަމަނާ އެވެ.
ރާއްޖޭގެ ރަނިކަމުގައި ރެހެންދި ޚަދީޖާ ހުންނަވަނިކޮށް ދެވަނަ ފަހަރަށް ރާއްޖެ ވަޑައިގެންނެވި، މަޝްހޫރް ތާރީޚް ލޔުންތެރިޔާ، އިބްނު ބަތޫތާގެ ލިޔުއްވުންތަކުގައި ޖަމާލުއްދީން ރަދުން ގުދުރަތީގޮތަކުން އަވަހާރަވީކަމަށް ލިޔުއްވާފައިވީ ނަމަވެސް މިކަމުގެ ހަޤީޤަތް ތާރީޚް ފޮތްތަކުން އެއޮތީ ހާމަވާށެވެ.
ރާއްޖޭގެ 3 ރަސްކަލަކު ޤަތުލުކޮށްލި، ރެހެންދި ޚަދީޖާގެ ނަން ދެވިފައިވާ، "ރެހެންދި" އެވޯޑެއް ދިވެހި ޤައުމަށް ޚިދުމަތް ކުރައްވާ އަންހެން ކަނބަލުންނަށް ދިނުމަކީ ވެސް ވަރަށް ހެއްވާ ކަމެކެވެ. ހަމަގައިމުވެސް އެއްވެސް އަންހެން ކަނބަލަކު އެ އެވޯޑް ޙާސިލްކޮށްފައިވަނީ މީހެއްގެ ފުރާނަ ދުއްވާލުން ފަދަ ދަށުދަރަޖައިގެ ޢަމަލެއް ހިންގައިގެނެއް ނޫނެވެ. އެހެން ކަމުން ޤައުމަށް އަގުހުރި ޚިދުމަތްތައް ކޮށްދޭ ފަރާތްތަކަށް ޤާތިލެއްގެ ނަމުން ނަންދެވިފައިވާ އެވޯޑެއް ދިނުމަކީ ވަރަށް ބޮޑު ބޭއިންސާފެކެވެ.
"ރެހެންދި" ނަމުގައި އެވޯޑެއް ދޭނަމަ ދިނުން އެންމެ ރަގަޅީ ރާއްޖޭގެ މަގުތަކުގައި ރޯމާ ދުވާލު ތޫނު ހަތިޔާރު ބޭނުންކޮށްގެން މާރާމާރީ ހިންގާ މީހުންގެ ފުރާނަ ދުއްވާލާ މީހުންނަށް ނޫންތޯއެވެ؟ ޤައުމުގެ މާދަމާގެ މުސްތަޤްބަލް ކަމުގައިވާ މިއަދުގެ ކުޑަކުދިންނަށް މިސާލެއްގެ ގޮތުގައި، ރާއްޖޭގެ 3 ރަސްކަލަކު ގަތުލުކުރެއްވި ބޭކަނބަލަކު ދެއްކެވުމަކީ އެއްގޮތަކަށް ވެސް ބަލައިގަނެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ.
ދިވެހި ބަހުގެ ރަދީފުގައި "ރެހެންދި" ގެ މާނައަކީ، އަލަތު އަންހެން ދަރި ކަމުގައި ވުމުން ރެހެންދި ޚަދީޖާ ހިންގެވި ބޮޑެތި ޖަރީމާތަކުގެ ވާހަކަ ނުދައްކައި އެ ކަމަނާ އަކީ ސާފު ހުދު ފޮތިކޮޅެއް ކަމުގައި ދެއްކުމަށް ރަސްމިއްޔާތުތަކުގައި ބައެއް ބޭފުޅުން ވާހަކަ ދައްކަވަމުން ގެންދަވާ ކަމީ ހިތާމަކުރަން ޖެހޭ ކަމެކެވެ.އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރޭގައި ތިއްބެވި ތާރީޚު ލިޔުއްވާ ބޭފުޅުން މިފަދަ ކަންކަމުގެ ވާހަކަ ނުދައްކަވައި މިއަދު ހިމޭނުން ތިބެއްޖެ ނަމަ، މަގުމަތީގައި ވަޅިޖަހައި މީހުންގެ ފުރާނަ ދުއްވާލަމުންދާ ފަރާތްތަކަކީ "ބަތަލުން" ކަމަށް ކޮންމެވެސް ޒަމާނެއްގައި ގެނެސް ދިނުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ.
ރިފަރެންސް :
ތަންގީޙު ކުރެވުނު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތާރީޚްގެ ތަންތަންކޮޅު – މުޙައްމަދު އަމީން
ފަތްތޫރަ – އޯގަސްޓް 1989